Eisenstein in Guanajuato

2015.

scenario i režija: Peter Greenaway

uloge: Elmer Back, Luis Alberti, Maya Zapata, Anna Knaifel, Alain Vargas

Može se reći da je Peter Greenaway svestrana autorska ličnost. Po obrazovanju je slikar-muralista, a filmsku karijeru je gradio na kratkim, eksperimentalnim filmskim esejima, dokumentarcima i televiziji, pre nego što je izbacio svoj prvi dugometražni bioskopski film The Falls (1980) kojim je uspostavio svoj apsurdistički konceptualni stil. Na njega su presudno uticale flamanska renesansa i barok (vidljivo ponekad na izboru tema, a gotovo uvek mizanscenski, sa sve vedutama u eksterijeru i chiaroscuro postavkom u enterijeru), francuski novovalni autori iz Rive Gauche krugova i njihove čiste forme, te muzika koja u njegovim filmovima zauzima značajno mesto i muzičko-scenska dela (Greenaway je postavio i jednu filmsku operu).

Međutim, godine njegovog kreativnog vrhunca su prošle. Tokom 80-ih i 90-ih je ređao kultne naslove kao što su Drowning by Numbers (1988), The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover (1989) i The Pillow Book (1996), da navedem samo neke. Novi milenijum je doneo raširenu trilogiju The Tulse Loper Suitcases (2003-2005), igrani film i dokumentarac o Rembrandtu – Nightwatching (2007) i Rembrandt's J'acuse (2008), te, između ostalih, još jedan film sa tematikom nizozemskog baroka, Goltzius and The Pelican Company (2012). Tim filmovima je redom falilo originalnosti i snage Greenawayovih ranijih radova.

Nova inspiracija je Eisenstein, revolucionarni reditelj, po Greenawayevim rečima najznačajniji filmski umetnik svih vremena. Već je najavljen film o Eisensteinu u Hollywoodu, a ovaj tretira njegov desetodnevni boravak u naslovnom meksičkom gradu koji je obeležio ne samo rediteljev boravak u Meksiku, nego i celokupnu njegovu dalju karijeru. Da se podsetimo faktografije (čemu u filmu služi narator na početku i na kraju), nakon učešća u Oktobarskoj revoluciji i kratke karijere u teatru, Eisenstein se okrenuo filmu i sa svoja prva tri dugometražna naslova Štrajk (1925), Oklopnjača Potmekin (1925) i Oktobar (1927) nepovratno promenio filmsku umetnost, pre svega unapredivši montažu koja je je od čisto zanatskog posla postala intelektualni pogon za ideje i asocijacije. Želeći da svoju filmsku revoluciju (kad već ne može onu političku) “izveze” na Zapad, Eisenstein je preko Evrope dospeo do Hollywooda i konačno do Meksika gde je snimio preko 200 sati filmskog materijala koji je (dosta) kasnije uobličen u brojne dokumentarne i igrane filmove. Sama misija u Ameriku i Meksiko je, međutim, na kratki rok bila fijasko: velikog reditelja je s jedne strane pritiskala Staljinova paranoja da on slučajno ne prebegne, a sa druge potpuno drugačiji sistem rada u Hollywoodu koji je pre bio industrija nego li umetnost.

U Greenawayevoj interpretaciji tih deset dana u Guanajuantu su za Eisensteina analogni Oktobarskoj revoluciji za svet: potres koji je iz temelja promenio dotadašnje stanje. Eisenstein u Meksiko dolazi kao veliki umetnik, uz svu pozu i prateću logoreju na “žižekovskom” engleskom, ali i kao seksualno neostvarena i represirana ličnost. Na tom planu će se i dogoditi revolucija: Eisenstein (Back) će se zaljubiti u svog vodiča, antropologa i profesora komparativne religije Palomina Caneda (Alberti) koji je inače oženjen.

Iako Greenaway u početku povlači paralelu između Eisensteinove panseksualnosti (što je poznata stvar, u filmu data kroz njegove ilustracije) i meksičkog panteističkog katolicizma sa jakim uticajem starih verovanja, on se odlučuje da tu seksualnu revoluciju ograniči samo na gay stranu priče, što je pomalo usko. Eisenstein je pritom tipičan greenawayevski muškarac: preraslo derište koje se, navodno, čudi tušu, govori o svom telu sa iskrenom naivnošću, napije se i istovremeno povraća i kenja proliv pod gradskom česmom da bi se u tome kasnije valjao i slično. Valjda je to dualnost svakog umetničkog genija: po pravilu ih zamišljamo kao nesposobne za svakodnevni život. Otuda i rediteljeva fascinacija likom slepog i gluvog zvonara (Vargas), dok ga u realnosti jedino drže razgovori sa sekretaricom Perom Ataševom (Knaifel), alias Pearl Fogelman koja će mu kasnije postati supruga.

Nefiltriran, naivan tok Eisensteinovih misli, logoreja i anksioza prate naizgled jednako naivne (mada zapravo ironiče), ali kontrastno sigurne Greenawayeve intervencije. Autor se igra sa bojama, od crno-bele fotografije, preko ispranih do živih boja i formatima slike, često sužavajući filmski ekran i na njegove rubove ubacujući “stock” fotografije koje ilustruju ono što se u dijalogu (ili češće monologu) govori. Naravno, uz to imamo raskošne eksterijere i enterijere skupih hotela složene kao vizuelno fascinantne, ali ispod površine preteće slike, te izuzetno dramatičnu muzičku temu iz Romea i Julije Sergeja Prokofjeva koja je spoilerasta samim svojim tonom, dok se ostatak soundtracka šeta između klasične i tradicionalne meksičke muzike.

Jasno je da je Eisenstein in Guanajuato film snimljen ne toliko da nam ispriča priču, odnosno vinjeticu iz istorije filma, koliko da na nas prenese utisak anksioze i ponekad kreativnog, a ponekad destruktivnog ludila jednog briljantnog autora. Međutim, u tome ne uspeva baš najbolje. Greenaway ostaje često samo na površini i to što nema baš šta suvislo da kaže maskira teatralnošću i naivnim bizarlukom koji teško može nekoga šokirati. Postavlja se pitanje čemu sve to. A kao što rekoh, sprema nam se i “prequel”. Nadam se samo da će i u njemu biti Elmer Back čije je skidanje anksioze jedna od svetlijih tačaka filma.